Máu (bao quát) - Nhóm máu và nguyên tắc truyền máu
Đến nay đã tìm ra được rất nhiều kháng nguyên. Dựa trên sự có mặt của các kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu, người ta chia thành các hệ thống nhóm máu ABO, Rh, Duffy, Kids, Lewis, Kells, P, MNSs.... Trong số này, hệ thống nhóm máu ABO và Rh được quan tâm nhiều hơn cả vì nó đóng rất quan trọng trong truyền máu.
Mỗi một nhóm máu lại mang những đặc trưng riêng, kết cấu của mạch máu có thể bị phá vỡ nếu truyền không đúng nhóm máu tương thích. Vậy nên, việc biết bạn thuộc nhóm máu nào và các đặc tính của nó ra sao là rất quan trọng.
Vì sao có nhiều nhóm máu khác nhau?
Các nhà khoa học tin rằng việc tổ tiên loài người thích nghi với các bệnh truyền nhiễm ra sao là nguyên do sinh ra các nhóm máu khác nhau. Chẳng hạn, bệnh sốt rét dường như là nguyên do chính tạo ra nhóm máu O, nhóm máu này hầu hết ở châu Phi và các khu vực của thế giới từng phải chịu gánh nặng bệnh sốt rét. Trong nhiều trường hợp các tế bào nhiễm bệnh sốt rét không thể tấn công vào các tế bào của nhóm máu O hay các tế bào nhóm máu B. Kết quả là các người có nhóm máu O có sức đề kháng tốt hơn với bệnh sốt rét.
Các nhóm máu được phân loại như thế nào?
Máu con người được chia làm nhiều nhóm dựa theo một vài chất cacbohydrat và protein đặc thù trên hồng cầu. Có khoảng 46 nhóm khác nhau, nhưng các nhóm chính là O, A, B và yếu tố Rhesus (Rh). Máu của một nhóm có thể có kháng thể chống lại những nhóm kia. Do đó, khi truyền máu khác nhóm vào, kháng thể của người nhận có thể phá hủy máu gây tác hại cho cơ thể người khác.
Kháng nguyên và kháng thể
Có thể nói chung, kháng nguyên là "bất kỳ chất nào mà hệ thống miễn dịch có thể đáp ứng". Màng của một tế bào hồng cầu chứa hàng triệu kháng nguyên bị hệ thống miễn dịch bỏ qua, cho dù hệ thống miễn dịch sẽ tấn công bất kỳ tế bào hồng cầu nào có chứa kháng nguyên khác với các tế bào tự kháng nguyên của chúng.
Kháng thể là các phân tử quan trọng mà hệ thống miễn dịch của chúng ta sản sinh ra để giúp bảo vệ cơ thể chống lại những nhân tố xâm nhập bên ngoài như vi khuẩn và virus. Các vi khuẩn và virus này cũng có thể được tạo nên để đáp ứng các nhóm máu khác nhau.
Có khoảng 46 nhóm khác nhau, nhưng những nhóm chính là O, A, B và yếu tố Rhesus (Rh).
Yếu tố Rh
Phần lớn mọi người (khoảng 85% loài người) có một loại protein đặc biệt trên các tế bào máu, được gọi là yếu tố Rh. Các trường hợp này gọi là Rh+ (có nhóm máu dương tính Rh). Người thiếu yếu tố Rh, được gọi là Rh- (có nhóm máu âm tính Rh).
Phụ nữ mang thai cần các xét nghiệm yếu tố Rh trong máu, để sàng lọc và phát hiện sự tương thích trong cơ thể mẹ và bé. Nếu người mẹ có Rh- và em bé là Rh+, cơ thể người mẹ sẽ phản ứng ngay với máu của em bé như một chất bên ngoài. Cơ thể mẹ sẽ tạo ra kháng thể (protein) chống lại máu Rh+ của em bé. Rh không tương thích có khả năng gây ra các vấn đề khó khăn trong lần mang thai sau của người mẹ, khi kháng thể Rh có thể đi qua nhau thai và tấn công những tế bào hồng cầu của em bé dẫn đến tình trạng thiếu máu tan huyết ở em bé, nghĩa là các hồng huyết cầu bị phá hủy.
May mắn là nếu phát hiện sớm sự không tương thích nói trên, các bác sỹ sẽ áp dụng cách điều trị trước khi sinh, giúp ngăn bất kỳ vấn đề nào trước khi chúng nảy sinh.
Có những nhóm máu nào?
Nhóm máu A
Nhóm máu A được đặc trưng cho sự hiện diện của kháng nguyên A trên các tế bào hồng cầu, kháng thể B trong huyết tương.
Những người có nhóm máu A có thể an toàn hiến máu cho những người khác có cùng nhóm máu A, hoặc những người mang nhóm máu AB. Bên cạnh đó, những người có nhóm máu A có thể nhận máu truyền của những người mang nhóm máu O.
Nhóm máu B
Nhóm máu này tương đối hiếm (chỉ đứng sau AB). Nó chứa những kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, kháng thể A (để tấn công kháng nguyên A) trong huyết tương.
Những người có nhóm máu B có thể an toàn hiến tặng máu cho những người khác có cùng nhóm máu B, hay cho những người có nhóm máu AB. Bên cạnh đó, những người có máu B có thể an toàn nhận truyền máu của những người mang nhóm máu O
Nhóm máu O là nhóm máu phổ biến nhất.
Nhóm máu AB
Nhóm máu này không phổ biến. Nhóm máu AB được đặc trưng bởi có cả kháng nguyên A và B trên tế bào hồng cầu, và không có kháng thể trong huyết tương.
Những người có nhóm máu AB có thể chấp nhận máu từ bất cứ ai. Vì sự hiện diện của cả hai kháng nguyên trên tế bào hồng cầu loại AB, những người có nhóm máu AB chỉ có thể tặng máu cho những người có cùng nhóm máu AB với họ.
Nhóm máu O
Nhóm máu O là nhóm máu hầu hết nhất. Nhóm máu O không có kháng nguyên A cũng không có kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, nhưng lại có cả hai kháng thể A và B trong huyết tương. Kết quả là, người có nhóm máu O chỉ có thể nhận truyền máu từ người có cùng nhóm máu O, vì những kháng thể trong huyết tương của nó sẽ tấn công các loại khác. Tuy nhiên, người có nhóm máu O lại có thể hiến máu cho toàn bộ các nhóm máu khác, vì nhóm máu O hoàn toàn không có kháng nguyên thù địch trong hệ thống miễn dịch. Chính vì thế, những người mang nhóm máu O được gọi là "nhà tài trợ toàn cầu".
Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn nhận nhầm nhóm máu?
Rất tồi tệ. Phản ứng truyền máu tán huyết cấp sẽ xảy ra trong vòng 24 giờ sau khi truyền máu và thường xảy ra trong khi quá trình truyền máu. Bệnh nhân có thể cảm nhận được những phản ứng này khi truyền máu. Họ có thể phàn nàn về cảm giác nóng tại chỗ truyền máu, cảm giác ớn lạnh, sốt, và đau ở lưng, hai bên sườn…. Các phản ứng cắt liên quan đến cắt đứt hầu hết các tán huyết mạch; các hồng cầu của máu truyền vào bị phá hủy bởi các kháng thể của người nhận trong khi chúng vẫn còn các mạch máu bên trong. Những phản ứng đồng loạt sẽ gây sốc, lượng lớn mô sản sinh ra do RBC (tế bào hồng cầu) bị vỡ nên không kiểm soát được khả năng đông máu.
Nguyên tắc truyền máu
Để đảm bảo an toàn trong nguyên tắc truyền máu, phải tuân thủ :
Phải truyền cùng nhóm máu để tránh kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nhau gây ra hiện tượng các hồng cầu kết dính với nhau (ngưng kết).
Ngoài việc xác định nhóm máu của người cho và người nhận, cần làm phản ứng chéo: Trộn lẫn hồng cầu của người cho với huyết thanh của người nhận và ngược lại, trộn hồng cầu của người nhận với huyết thanh của người cho. Nếu không có hiện tượng ngưng kết hồng cầu thì máu đó mới được truyền cho người nhận.
Nếu truyền máu không hòa hợp thì sẽ gây ra những tai biến nghiêm trọng cho người nhận máu, thậm chí sẽ gây ra tử vong sau vài ngày.
Tuy nhiên, trong các trường hợp cấp cứu cần truyền máu mà không có máu cùng nhóm, khi đó phải bắt buộc truyền khác nhóm thì bắt buộc phải tuân theo nguyên tắc tối thiểu: "Hồng cầu người cho không bị ngưng kết với huyết thanh người nhận", chỉ được truyền lượng máu ít (250ml) và truyền với tốc độ vô cùng chậm. Như thế, sơ đồ truyền máu có thể như sau:
Sơ đồ truyền máu.
