Tuyến thượng thận - Bệnh suy tuyến thượng thận
.jpg)
Vai trò của tuyến thượng thận
Thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay phía trên 2 thận. Mỗi tuyến bao gồm có 2 phần, phần tủy (bên trong) tiết ra những hormon catecholamin có công dụng duy trì mức huyết áp và nhịp tim, phần vỏ (bên ngoài) tiết ra những hormon corticosteroid, các hormon này có chức năng rất quan trọng đối với sự sống.
Suy tuyến thượng thận hoặc suy vỏ thượng thận, còn được gọi là bệnh Addison là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất ra quá ít cortison, đôi khi là cả aldosteron dẫn tới rối loạn các quá trình chuyển hóa trong cơ thể, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của bệnh nhân, thậm chí có thể gây tử vong.
Vì sao thượng thận lại bị suy?
Có 2 nhóm nguyên nhân chính gây thượng thận.
Nguyên nhân ở tuyến thượng thận (suy thượng thận tiên phát): Phần vỏ thượng thận bị phá hủy nên không thể sản xuất ra đủ hormon theo nhu cầu của cơ thể. Nguyên nhân chủ yếu nhất là bệnh tự miễn, trong đó hệ thống miễn dịch coi tuyến thượng thận như là một vật ngoại lai xa lạ nên đã tấn công phá hủy tuyến nội tiết này. Các nguyên nhân khác có thể là lao hay viêm tuyến thượng thận do vi khuẩn, di căn ung thư tới thượng thận, do chảy máu tuyến thượng thận...
.jpg)
Nguyên nhân ngoài tuyến thượng thận (suy thượng thận thứ phát): Do tuyến yên bị tổn thương nên sản xuất ACTH bị giảm, kết quả là hoạt động của tuyến thượng thận cũng đã bị giảm dù nó không hề bị tổn thương.
Ngoài ra, suy thượng thận thứ phát còn do uống quá nhiều thuốc glucocorticoid (như prednisolon, dexamethason) để chữa trị các bệnh mạn tính như thấp khớp, hen, lupus... sẽ ức chế các hoạt động của tuyến thượng thận và khi ngừng uống thuốc này thì tuyến thượng thận sẽ khó có thể hoạt động bình thường. Nguyên nhân này rất phổ biến ở Việt Nam, gặp nhiều ở những bệnh nhân nữ lớn tuổi, sống tại các vùng nông thôn, bị đau khớp đã ý tự mua thuốc prednisolon uống kéo dài.
Suy thượng thận có biểu hiện như thế nào?
Tùy theo vào mức độ tổn thương hay giảm sản xuất những hormon nhanh hay từ từ mà người ta chia suy thượng thận thành 2 loại cấp và mạn tính. Mức độ nặng của 2 loại suy thượng thận này có khác nhau.
Suy thượng thận mạn tính: Quá trình giảm sản xuất hormon diễn ra chậm, thường do những nguyên nhân tự miễn, lao thượng thận. Những biểu hiện cũng xuất hiện từ từ, kín đáo cho đến khi người bệnh suy sụp. Người bệnh cảm thấy yếu mệt và mỏi cơ. Mệt mỏi xuất hiện ngay khi ngủ dậy và kéo dài suốt cả ngày; gầy sút, chán ăn; da sạm đen, nhất là ở mặt, môi, lưỡi, khuỷu tay, núm vú...; huyết áp thấp, có thể ngất do huyết áp quá thấp; buồn nôn, nôn, ỉa chảy; trầm cảm.
Suy thượng thận cấp tính: Bệnh cảnh là người bệnh bị tổn thương tuyến thượng thận đột ngột, nhanh, ví dụ như do chảy máu hay người bệnh có suy thượng thận mạn tính bị mắc thêm các bệnh nặng khác như viêm phổi, chấn thương...; Các biểu hiện nặng, xuất hiện đột ngột: đau bụng, đau lưng, đau chân; nôn và ỉa chảy nhiều gây mất nước nặng; huyết áp thấp, tụt, có khi không đo được; lơ mơ, có thể bị hôn mê.
Chẩn đoán xác định bệnh suy thượng thận
Chẩn đoán suy thượng thận dựa vào hỏi bệnh, thăm khám và tiến hành các xét nghiệm.
Xét nghiệm máu: Nồng độ hormon tuyến thượng thận như cortison và có khi cả aldosteron thấp.
- Nồng độ hormon tuyến yên ACTH tăng trong suy thượng thận tiên phát, giảm trong suy thượng thận thứ phát.
- Những chất điện giải trong máu như là natri giảm nặng, kali máu có thể bình thường hay tăng. Đường máu thấp, đôi khi nhỏ hơn 2mmol/l.
- Những xét nghiệm khác tìm nguyên nhân gây suy thượng thận như những kháng thể (trong bệnh tự miễn)...
Test kích thích ACTH: Đánh giá nồng độ cortison trong máu sau khi tiêm ACTH tổng hợp. Trường hợp bình thường hay do tổn thương tuyến yên thì sau khi tiêm ACTH, nồng độ cortison máu sẽ tăng lên. Còn nếu do tổn thương tuyến thượng thận hay suy thượng thận do sử dụng corticoid kéo dài thì cortison máu vẫn sẽ thấp sau khi tiêm ACTH.
Ngoài ra cần tiến hành các thăm dò chẩn đoán hình ảnh như siêu âm hay chụp cắt lớp vùng tuyến thượng thận để có thể phát hiện ra những nguyên nhân gây tổn thương tuyến thượng thận như u, chảy máu, vôi hóa (thường do lao)... Hay chụp tuyến yên để có thể phát hiện nguyên nhân gây tổn thương tuyến yên (gây suy thượng thận thứ phát) như u tuyến yên, u não chèn ép tuyến yên, tuyến yên bị teo...
Điều trị có khó không?
Chữa trị suy thượng thận mạn tính bằng cách bổ sung những hormon thượng thận mà chủ yếu là cortison dưới dạng các loại thuốc uống như hydrocortison, prednisolon. Do nguyên nhân phổ biến gây suy thượng thận là bệnh tự miễn nên chữa trị thường là suốt đời, nhưng liều lượng có thể thay đổi, cụ thể là tăng lên khi người bệnh bị ốm, sốt, ỉa chảy, mệt... hay mắc thêm bệnh khác.
- Trong một số trường hợp còn cần được chữa trị thêm aldosteron như florinef (uống) hay androgen. Sử dụng những thuốc này có thể giúp người bệnh thấy khỏe mạnh hơn, giúp cho chất lượng cuộc sống tốt hơn và duy trì được khả năng hoạt động tình dục.
- Điều trị cơn suy thượng thận cấp: Do suy thượng thận cấp là căn bệnh nặng nên có thể gây tử vong do các nguyên nhân huyết áp tụt, hạ đường huyết, tăng kali máu... nên người bệnh cần được chữa trị tích cực và nhanh chóng, các thuốc phải được sử dụng bằng đường tiêm như tiêm tĩnh mạch hydrocortison, truyền tĩnh mạch các dung dịch đường glucose hay muối natri clorua.
Để phòng ngừa những cơn suy thượng thận cấp cũng như các hậu quả xấu của biến chứng này thì ngoài việc phải uống thuốc hydrocortison đều đặn người bệnh suy thượng thận nên:
- Đeo ở cổ tay một thẻ hay vòng có ghi vắn tắt chẩn đoán và chữa trị đề phòng trường hợp bị hôn mê thì các bác sĩ sẽ có phản ứng nhanh và chính xác hơn.
- Dự trữ thuốc: Nếu bạn bỏ thuốc một ngày thì rất nguy hiểm do đó bạn nên có một túi thuốc dự trữ tại chỗ làm hay trong túi du lịch để có thuốc uống liên tục khi quên uống ở nhà vào buổi sáng.
- Luôn giữ liên hệ với bác sĩ bằng cách đi khám đều đặn hay gọi điện hỏi để biết mình uống thuốc đủ liều, không thiếu mà cũng không bị thừa; đồng thời được tư vấn để tăng hay giảm liều, thay đổi uống thuốc sao cho phù hợp.
