Bệnh tim mạch - Tổng quát về chứng cao cholestrerol
Cholesterol có trong đồ ăn nhưng cũng được chế tạo ra từ gan (liver) của chúng ta.
Cholesterol được dùng để làm vỏ của tế bào (cells walls), chất kích thích tố (hormones), vitamin D, mật xanh (bile acids) v.v.. Nếu lượng cholesterol trong máu lên cao vì gan chế tạo quá nhiều
cholesterol thì bệnh nhân sẽ bị cao lượng cholesterol trong máu. Từ đó những mạch máu dễ bị nghẽn và dẫn đến bệnh. Vì chỉ có động vật mới có cholesterol bệnh nhân ăn thịt sẽ bị lên
cholesterol nhiều hơn thực vật. Tuy nhiên, mỡ từ thực vật sẽ biến chế trong cơ thể bệnh nhân để tạo ra cholesterol. Vì thế ăn nhiều dầu (tức là mỡ thực vật), sẽ dẫn đến bệnh cao cholesterol.
Những loại mỡ cholesterol
Khi đi thử máu, phòng thử nghiệm sẽ đo lượng cholesterol tổng cộng, lượng cholesterol HDL (mỡ tốt), và lượng Triglycerides. Từ đó họ sẽ tính ra lượng cholesterol (LDL) xấu. Phòng thí nghiệm
máu có thể đo lượng cholesterol LDL xấu nhưng ít khi bác sĩ cần đo như vậy.
Cholesterol LDL xấu vì nó làm nghẽn những mạch máu dẫn đến bệnh. Cholesterol HDL tốt vì nó giúp cholesterol xấu ra khỏi mạch máu và làm mạch máu bớt bị nghẽn.
Cao lượng cholesterol sẽ dẫn đến triệu chứng gì?
Lượng Cholesterol cao sẽ không gây ra triệu chứng gì cả nhưng cao cholesterol sẽ đưa đến những biến chứng làm ra triệu chứng bệnh. Nhiều bệnh nhân nghĩ rằng cao lượng Cholesterol sẽ
gây ra nhức đầu, mệt mỏi, khó chịu trong người. Những điều này không đúng.
Nếu chúng ta bị cao lượng Cholesterol nhưng chưa bị tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, nghẽn mạch máu chân, v.v... thì sẽ không có triệu chứng gì cả tuy nhiên một khi bị rồi thì thường
hay quá trễ. Một trường hợp ngoại lệ là những bệnh nhân có lượng Triglyceride trên 1.000 (ngàn) thì dễ bị sưng tụy tạng (acute pancreatitis).
Tại sao ta phải trị bệnh cao cholesterol?
Như đã đề cập ở trên, lượng Cholesterol cao trong máu sẽ dễ dẫn đến những bệnh tim mạch như nghẽn mạch vành tim, nhồi máu cơ tim (Coronary Heart Disease), tai biến mạch máu não,
nghẽn mạch chân. Vì vậy, làm giảm lượng Cholesterol trong máu sẽ giúp bệnh nhân tránh hay ít bị những bệnh này.
Bệnh nhân có phải uống thuốc giảm cholesterol suốt đời hay không?
Vì gan là bộ phận chế tạo Cholesterol trong người của chúng ta, nếu không có thuốc mỗi ngày thì lượng Cholesterol sẽ từ từ tăng lên. Vì vậy chúng ta phải uống thuốc giảm Cholesterol mãi mãi.
Thế nhưng những bệnh nhân chịu tập thể dục thường xuyên và cữ ăn theo đúng tiêu chuẩn để lượng Cholesterol thấp xuống thì có hy vọng bỏ thuốc được. Có nhiều bệnh nhân bỏ uống thuốc
sau khi đã dùng vài tháng vì họ đo lại lượng Cholesterol và thấy xuống thấp. Ðiều này rất sai lầm vì chỉ trong một thời gian ngắn thì lượng Cholesterol của họ sẽ bị lên cao trở lại.
Bạn có biết cách tránh lượng cholesterol xấu trong máu cao?
Sai.
Từ lâu người ta vẫn cho rằng trứng, hay cụ thể là lòng đỏ trứng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch cho người sử dụng.
Trên thực tế, đúng là lòng đỏ trứng chứa cholesterol mà nếu có mặt quá nhiều trong huyết mạch sẽ dễ gây tắc do “bám” vào thành mạch, tạo thành các mảng vữa. Nhưng nếu ăn một cách điều
độ (2 - 3 quả/tuần) thì lại hoàn toàn tốt cho sức khỏe.
2. Thận trọng với thịt đỏ?
Đúng.
Thịt vụn và thịt nguội đặc biệt rất giàu cholesterol. Nhất là các loại thịt cừu non, cừu, thịt lợn hoặc ngỗng chứa nhiều mỡ bão hòa - mỡ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
Ngược lại, các loại thịt trắng như thịt bê, thịt thỏ, thịt ngỗng, thịt gà, chim bồ câu hoặc thịt ngan là những loại thịt rất ít lipit nên có thể ăn mà không sợ bị tăng lượng cholesterol trong máu.
Tuy nhiên, dinh dưỡng cũng cần cân đối vì các loại thịt đỏ rất giàu chất sắt nhưng nên ăn phần thịt nạc (thịt thăn) và không nên ăn da. Ngoài ra, nên ăn thịt hấp, thịt luộc chứ không nên ăn rán.
3. Nên dùng dầu ô liu cho các món rán?
Sai.
Để hạn chế các loại chất béo no, chất béo trans, các chuyên gia dinh dưỡng khuyên chúng ta nên dùng dầu thực vật thay cho mỡ động vật. Axit béo chưa bão hòa có trong dầu thực vật làm giảm
lượng cholesterol xấu trong máu. Do đó, không chỉ có dầu ô liu, các loại dầu thực vật khác như dầu hạt hướng dương, dầu cây cải dầu, dầu ngô, dầu dừa, dầu vừng.... đều được khuyên dùng
trong bữa ăn hàng ngày.
Tuy nhiên, nếu để dầu thực vật ở nhiệt độ quá nóng (vượt quá 170oC) thì những lipit có lợi sẽ bị chuyển thành mỡ bão hòa. Ngoài ra, không nên dùng quá 3 thìa súp dầu ăn mỗi ngày.
4. Nên ăn táo?
Đúng.
Rất nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới đã chỉ ra lợi ích tuyệt vời của loại quả này.
Mới đây các nhà nghiên cứu người Pháp cho biết ăn 2 quả táo/ngày giúp giảm 5 - 15% mỡ máu do triglycerid tạo thành; lượng cholesterol xấu cũng giảm đáng kể.
Ngoài ra các nhà nghiên cứu còn cho biết, táo sẽ mang lại hiệu quả nhiều hơn nếu bạn ăn cả vỏ.
5. Chia tay vĩnh viễn với rượu?
Sai.
Nếu bạn bị mỡ máu do triglycerid, bác sỹ sẽ khuyên không uống rượu. Nhưng với những bệnh nhân có lượng cholesterol xấu trong máu cao thì lại không cần phải cai rượu hoàn toàn. Vậy nên
uống bao nhiêu? Các chuyên gia khuyên phụ nữ không nên uống quá 2 ly rượu vang/ngày và nam giới không quá 3 ly/ngày.
6. Không nên ăn con hàu?
Sai.
Trước đây các nhà khoa học cho rằng một số loại hải sản như con hàu hay con vẹm chứa rất nhiều cholesterol. Tuy nhiên, rất nhiều công trình nghiên cứu sau đó cho thấy đó hoàn toàn sai.
Trên thực tế, các loại hải sản này chứa rất nhiều chất béo xterola công thức hóa học rất giống cholesterol. Do đó có thể ngăn chặn việc hấp thụ cholesterol từ ruột vào máu khiến mức này giảm
xuống. Hơn nữa, ăn đều đặn các loại hải sản sẽ cung cấp một lượng đáng kể các chất sắt, kẽm, phospho, mage...
7. Hoa quả và rau xanh là những thực phẩm hàng đầu?
Đúng.
Các chuyên gia dinh dưỡng khuyên chúng ta nên xây dựng cho mình một chế độ ăn “màu xanh”, tức chủ yếu là rau xanh, hoa quả, đặc biệt là các loại hoa quả có dầu và ngũ cốc.
Đây là những thực phẩm rất giầu chất xơ. Chúng có tác dụng bảo vệ chúng ta hạn chế các bệnh tim mạch và giảm tỷ lệ cholesterol xấu trong máu.
Hơn nữa, những thực phẩm này rất ít calo không làm bạn tăng cân và rất tốt cho đường ruột.
Có khám phá mới gì trong vấn đề trị bệnh Cholesterol gần đây hay không?
Gần đây bác sĩ đã nghiên cứu được rằng những người đã có bệnh nghẽn mạch vành tim, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não, hay bệnh tiểu đường thì cần có lượng Cholesterol thấp hơn những bệnh nhân khác. Vì thế, những bệnh nhân này nên để ý đến lượng Cholesterol và sức khỏe của mình kỹ hơn.
Vậy lượng Cholesterol bao nhiêu mới được xem là tốt?
Khi bác sĩ nói đến Cholesterol của bệnh nhân, họ thường đề cập đến lượng Cholesterol tổng cộng (total Cholesterol). Con số được coi là “trung bình” nằm vào khoảng 200. Nếu thấp hơn 200 thì được xem là “tốt”. Nếu nằm trong khoảng 200 đến 240 thì được xem là “hơi cao” hay borderline. Và nếu trên 240 thì xem là cao nhiều. Tuy nhiên, lượng Cholesterol tổng cộng gồm có Cholesterol xấu LDL, Cholesterol tốt HDL, một phần của mỡ Triglyceride.
Phòng thí nghiệm máu thường chỉ đo lượng Cholesterol tổng cộng, Cholesterol HDL, lượng Triglyceride và từ đó họ tính ra lượng Cholesterol LDL. Vì vậy, dùng số lượng Cholesterol cá nhân LDL, HDL, và lượng Triglyceride sẽ chính xác hơn.
Chương trình Quốc Huấn (National Cholesterol Education Program) khuyên ta nên đo Cholesterol tổng cộng, lượng Triglyceride và Cholesterol tốt HDL ít nhất 5 năm một lần. Bệnh nhân cần nhịn ăn sáng trước khi thử. Bắt đầu từ tuổi 20 bệnh nhân cần thử ít nhất một lần mỗi 5 năm. Nếu lượng cholesterol bị cao thì cần thử lại thường hơn.
Thuốc và chế độ ăn uống khi cholesterol cao
Người ta chia cholesterol thành hai loại:
- Loại có lợi: Là loại phức hợp giữa cholesterol với lipoprotein phân tử lượng cao, có chức năng mang cholesterol tích trong mạch máu ra ngoài.
- Loại có hại: Là loại phức hợp giữa cholesterol với lipoprotein phân tử lượng thấp, có chức năng làm cho chất béo bám vào thành mạch gây xơ mỡ động mạch.
Bình thường lượng cholesterol toàn phần nhỏ hơn 200mg%. Khi lớn hơn 240mg% là cao. Tuy nhiên chỉ khi nào loại cholesterol có hại quá cao (lớn hơn 180mg%) và loại cholesterol có lợi quá thấp (dưới 35mg%) thì lúc đó mới có sự rối loạn cân bằng cholesterol. Thầy thuốc căn cứ vào sự rối loạn cân bằng này và tiền sử bệnh tật của người bệnh mới quyết định có dùng thuốc hay không. Ðừng vì hiểu không thấu đáo, quá lo lắng, tự ý mua thuốc dùng.
Điều trị bằng thuốc
Thuốc làm hạ cholesterol thường có 4 nhóm chính, nhưng thường dùng nhất là nhóm fibrat và statin.
- Nhóm fibrat: biệt dược thông dụng là lypanthyl (viên 100mg, 300mg), làm giảm loại cholesterol có hại, tăng cholesterol có lợi, lập lại cân bằng bình thường về hai loại này. Nhờ thế làm giảm hẳn lượng cholesterol trong máu (nếu dùng lâu dài) và từ đó làm giảm nguy cơ xơ mỡ động mạch.
Tuy nhiên thuốc loại này thường làm tổn thương cơ (thường xảy ra hơn đối với người bị đau cơ lan tỏa), ảnh hưởng xấu đến thận và gan (làm tăng chỉ số transaminnaza). Vì thế không được dùng cho người suy gan thận, với người bình thường khi dùng cũng phải định kỳ kiểm tra chức năng gan (đo chỉ số transaminaza).
Một ưu điểm khác là thuốc được hấp thu nhanh và hoàn toàn (khoảng 98%). Thuốc có những tác dụng độc như nhóm trên nên cũng có khuyến cáo tương tự. Ngoài ra chưa có các thông tin đầy đủ cho trẻ dưới 18 tuổi nên không nên dùng cho đối tượng này.
- Nhóm niacin: biệt dược thông dụng niacin (viên nén 5, 50, 100, 150 và 500mg, ống tiêm 1ml chứa 0,17% niacin). Thuốc làm giãn nở các động mạch nhỏ, mao mạch, giảm cholesterol máu. Thường dùng phối hợp với nhóm statin.
Cần thận trọng khi dùng cho phụ nữ có thai, cho con bú, không dùng cho trẻ em, hết sức thận trọng khi dùng cho người sỏi mật, người có bệnh mạch vành. Theo dõi cẩn thận người bệnh có tiền sử vàng da, có bệnh gan hay loét tiêu hóa nếu phải dùng thuốc. Cấm dùng với người rối loạn chức năng gan, loét tiêu hóa, chảy máu động mạch.
- Nhóm resin: biệt dược thông dụng là cholestyramin hoặc cholestipal. Thuốc làm giảm loại lipoprotein phân tử lượng thấp (tức gián tiếp làm giảm cholesterol có hại) và từ đó làm giảm lượng cholesterol toàn phần xuống 25-30%, làm giảm sự tích tụ lipít ngoài thành mạch.
Tuy nhiên bản chất của thuốc là nhựa trao đổi ion, không bị hấp thu qua đường tiêu hóa, sau 3-6 tuần không dùng thuốc, lượng lipoprotein phân tử lượng thấp và cholesterol toàn phần lại tăng lên. Thuốc có thể gây táo bón và tiêu chảy, nôn, nhưng sẽ tự mất đi khi ngừng dùng.
Hiện nay, người ta còn dùng một loại thuốc mới có tên là lipotropic, thực chất là một hỗn hợp gồm các chất hướng mở, vận chuyển mỡ. Hỗn hợp này làm tăng việc sản xuất ra lecithin do đó giúp hòa tan cholesterol, giảm lượng cholesterol thành mạch, ngăn ngừa nguy cơ xơ mỡ động mạch...
Những thuốc nói trên thường đắt, khó dùng. Thầy thuốc chỉ cho khi có sự rối loạn mất cân bằng cholesterol thực sự và khi tiền sử người bệnh không có bệnh tim mạch, tiểu đường.
Phòng chữa bệnh bằng ăn uống
Trong các trường hợp còn lại, thầy thuốc thường khuyên điều trị bằng cách không dùng thuốc mà thực hiện chế độ ăn thích hợp, cụ thể là:
- Phần năng lượng do chất béo cung cấp hàng ngày chỉ được chiếm dưới 30% (khoảng 700Kcalo) so với tổng năng lượng cần dùng hàng ngày (khoảng 2.200 Kcalo). Cơ cấu chất béo phải thay đổi. Giảm các chất béo bão hòa (thịt mỡ, bơ, pho-mát, margarin...). Nên ăn các loại chất béo chưa bão hòa (dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu vừng...) vì chúng làm giảm cholesterol toàn phần và giảm cholesterol có hại.
- Không ăn nhiều các thức ăn có cholesterol cao. Nhu cầu hàng ngày là 300mg cholesterol. Một lòng đỏ trứng có trung bình 215mg cholesterol. Thực phẩm hàng ngày không chỉ có trứng mà còn có các loại chứa cholesterol khác (như thịt, sữa, gan, bơ, lòng súc vật...). Mỗi tuần chỉ nên ăn ba quả trứng là vừa. Trong 100g tôm có 195mg cholesterol nhưng ít ai ăn tới 100g tôm một ngày nên người ta không đề cập đến việc kiêng tôm. Thịt có màu đỏ (bò, trâu, lợn...) có nhiều cholesterol và acid béo hão hòa và sự hiện diện cả 2 chất này là không lợi cho bệnh tim mạch.
- Ăn nhiều rau quả (vì chúng làm hạ lượng cholesterol) như các loại táo, bưởi, cam, quýt, bắp cải, cải củ, cải bẹ, cải xanh, cà rốt, cà chua, cà tím, đu đủ, tỏi, hành ta, hành tây, gừng ớt. Mỗi ngày nên ăn 200 gam rau lá 100 gam củ, quả non, 200 gam quả chín.
- Ăn cá nhiều hơn ăn thịt, nên chọn loại cá béo, loại chất béo omega-3 có trong mỡ cá béo sẽ làm giảm lipit máu, giảm cholesterol máu.
Như vậy, người bị cholesterol cao không nên kiêng khem quá; nếu biết cách ăn, vẫn có thể béo khỏe. Ngoài chế độ dinh dưỡng nói trên, người bệnh còn cần vận động thường xuyên kiên trì (như dọn dẹp, lên xuống cầu thang, tập thể dục, chăm sóc cây cảnh...) để giảm mập.
