Mạch máu (bao quát) - Hẹp động mạch cảnh - một trong các nguyên nhân gây nên tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não rất hay gặp và là nguyên nhân dẫn đến tử vong đứng thứ ba sau bệnh tim mạch và ung thư.

Có rất nhiều nguyên nhân gây tai biến mạch máu não, hẹp động mạch cảnh là một trong số những nguyên nhân hay thường gặp (chiếm khoảng 30% các trường hợp).

Hình ảnh hẹp động mạch cảnh trên hình ảnh chụp cộng hưởng từ (Ảnh: TTO)

Tuy nhiên căn bệnh hẹp động mạch cảnh khó được phát hiện sớm, khi tai biến mạch máu não xảy ra thì đã không kịp nữa, mọi cách chữa trị chỉ là hỗ trợ.

Vì sao hẹp động mạch cảnh có thể gây ra tai biến mạch máu não?

Động mạch cảnh có kích thước khá lớn, nằm ở cổ. Gồm có động mạch cảnh trái và động mạch cảnh phải, ta có thể chạm thấy được nhịp đập của chúng tại hai bên cổ. Động mạch cảnh có chức năng vận chuyển máu từ tim lên nuôi dưỡng não.

Hẹp động mạch cảnh là bởi các mảng xơ vữa bám lên thành động mạch, ở nơi động mạch cảnh bị hẹp, những mảng xơ vữa và máu đông có khả năng gây tắc tại chỗ, hay tự vỡ ra hình thành các mảnh nhỏ trôi theo dòng máu tới lấp một nhánh động mạch nào đó trong não, làm hoại tử một vùng não tương ứng do nhánh động mạch đó nuôi dưỡng.

Nguyên nhân

Nguyên nhân thường thấy nhất của hẹp động mạch cảnh là xơ vữa động mạch. Quá trình xơ vữa mạch máu cho đến giờ vẫn được hiểu là một quá trình diễn biến sinh lý theo tuổi và vẫn không biết rõ nguyên nhân. Tuy nhiên người ta nhận thấy có những yếu tố có khả năng lớn liên quan đến sự hình thành và phát triển xơ vữa động mạch cảnh, đó là: Tuổi, hay gặp sau 50 tuổi, càng lớn tuổi thì nguy cơ hẹp động mạch cảnh càng cao ; tăng huyết áp; rối loạn lipid máu; hút thuốc lá; bệnh đái tháo đường; ngoài ra béo phì, lối sống ít vận động, nhiều stress, cũng là các yếu tố nguy cơ hẹp động mạch cảnh.

Bệnh nhân càng có nhiều yếu tố nguy cơ chừng nào thì càng có nhiều khả năng bị hẹp động mạch cảnh chừng đó.

Triệu chứng lâm sàng của hẹp động mạch cảnh

Có thể không có dấu hiệu gì đặc biệt, gọi là hẹp động mạch cảnh không triệu chứng. Bệnh được phát hiện khi khám tổng quát hay khám vì một bệnh lý khác (tim mạch, tuyến giáp…).

Hẹp động mạch cảnh có triệu chứng, đó là biểu hiện của thiếu máu não nhẹ hay nguy hiểm hơn là tai biến mạch máu não, với các triệu chứng như: Yếu hay liệt chân tay; mờ hoặc mù một mắt, thường thoáng qua (vài giây, vài phút, vài giờ) tiếp đó thấy lại bình thường; rối loạn giọng nói như khó nói hay không nói được. Những triệu chứng này hay xảy ra đột ngột.

Có người chỉ bị một triệu chứng nhưng cũng có bệnh nhân bị nhiều triệu chứng cùng lúc. Nếu tự bình phục hoàn toàn trước 24 giờ, đó là thiếu máu não thoáng qua; còn nếu tồn tại hơn 24 giờ và thường là nhiều tháng, nhiều năm gọi là tai biến mạch máu não thực sự.

Khám lâm sàng bằng cách nghe ở cổ bệnh nhân bằng ống nghe, sau đó làm siêu âm Doppler động mạch cảnh khi có nghi ngờ. Siêu âm Doppler động mạch cảnh rất có tác dụng để xác định có hẹp hay không, hẹp bao nhiêu phần trăm…

Nhìn chung nếu hẹp động mạch cảnh > 50% thì cần phải phẫu thuật mạch máu, tùy vào từng trường hợp bác sĩ phẫu thuật sẽ đề nghị chụp X-quang hay chụp cộng hưởng từ động mạch cảnh. Một vài hình ảnh khác như chụp CT- scanner hoặc chụp cộng hưởng từ sọ não cũng được tiến hành nếu cần.

Các phương pháp điều trị hẹp động mạch cảnh

- Điều trị bằng thuốc: Không có thuốc làm giảm tình trạng hẹp động mạch cảnh, nhưng có thuốc phòng ngừa sự tạo thành cục máu tại vị trí hẹp động mạch cảnh với mục đích đề phòng tai biến mạch máu não ở bệnh nhân mắc chứng hẹp động mạch cảnh. Thường dùng nhất là Aspirin.

- Điều trị phẫu thuật: Mục tiêu của phẫu thuật là lấy bỏ mảng xơ vữa để giảm nguy cơ tai biến mạch máu não. Phẫu thuật chỉ triển khai khi có hẹp nặng, cụ thể:

- Đối với hẹp động mạch cảnh không triệu chứng, phẫu thuật được chỉ định cho các trường hợp hẹp > 80%.

- Đối với hẹp động mạch cảnh có triệu chứng, phẫu thuật được chỉ định khi có hẹp > 70% hay hẹp nhẹ hơn (60 %) mà có loét trên mảng xơ vữa.

- Nong động mạch cảnh: Được bắt đầu vận dụng từ những năm 1990, mức độ an toàn và hiệu quả của phương pháp này so với phẫu thuật kinh điển còn đang chứng minh, nhìn chung phương pháp này không phổ biến.

Phòng ngừa

Để phòng ngừa bệnh hẹp động mạch cảnh phải giảm tối thiểu và loại bỏ các yếu tố nguy cơ nếu có, đó là: Điều trị tốt bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, bỏ thuốc lá, tránh béo phì. Đồng thời cũng nên sống gần gũi thiên nhiên, hay vận động, tập thể dục thường xuyên…

Đối với người đã bị hẹp động mạch cảnh thì các biện pháp này giúp cho bệnh nhân không nặng thêm, còn đối với người chưa mắc bệnh sẽ giảm nguy cơ mắc bệnh.