Tuyến yên - Nguyên nhân và phương pháp chữa trị bệnh suy tuyến yên
.jpg)
Suy tuyến yên là thuật ngữ chỉ sự thiếu hụt chức năng của một hay nhiều hormon thuỳ trước ảnh hưởng tới chức năng tuyến đích. Suy tuyến yên có thể chỉ suy một tuyến hay nhiều tuyến (suy đa tuyến). Đây là hội chứng tương đối ít gặp, suy tuyến yên thường gặp ở mọi lứa tuổi, tỷ lệ mắc tăng theo tuổi, khoảng 5-7 ca /100 000.
Bệnh suy tuyến yên có biểu hiện như thế nào
Biểu hiện lâm sàng của bệnh suy tuyến yên rất đa dạng và phong phú, nó phụ thuộc vào loại hormon nào bị thiếu hụt và mức độ thiếu hụt là nặng hay nhẹ. Bệnh có đặc điểm tiến triển tăng dần, mặc dù những triệu chứng và biểu hiệu có thể xảy ra đột ngột, nhưng thường xảy ra từ từ. Đôi khi những triệu chứng không rõ ràng, mơ hồ và dễ bị bỏ qua không được chẩn đoán sau nhiều tháng, thậm chí nhiều năm sau hay những triệu chứng dễ nhầm lẫn với bệnh của chuyên khoa khác như rối loạn tâm thần, thiếu máu kéo dài không rõ căn nguyên, suy kiệt. Người mắc suy tuyến yên có thể gặp các triệu chứng:
– Mệt mỏi, hạ đường máu.
– Sút cân.
– Chán ăn, buồn nôn và nôn.
– Sợ lạnh, táo bón và khàn giọng.
– Mất cảm giác ngon miệng.
– Phù nề mi mắt, môi, vàng da , mất các nếp nhăn..
– Thiếu máu.
– Giảm ham muốn tình dục.
– Vô sinh.
– Kinh nguyệt không đều, mất kinh, mất lông mu, lông nách.
– Mất sữa hay không tiết sữa ở phụ nữ sau sinh cho con bú.
– Rụng hay chậm mọc râu, ria ở nam giới.
– Trẻ em phát triển chiều cao chậm
– Thường bị chóng mặt, tụt huyết áp, nhịp tim chậm, truỵ mạch, thậm chí nặng có thể bị sốc, hôn mê và tử vong.
Nguyên nhân của bệnh suy tuyến yên
Nguyên nhân gây suy tuyến yên có thể ở tại tuyến hay do tổn thương vùng dưới đồi hay do bệnh lý toàn thân. Nguyên nhân thường gặp ở người lớn là u tuyến yên hay sau phẫu thuật hoặc xạ trị vùng tuyến yên.
Do khối u ở tuyến yên hay vùng dưới đồi
Adenome tuyến yên chiếm phần lớn các khối u tuyến yên. Khoảng 30% bệnh nhân macroadenoma (U> 1cm) có suy một hay nhiều hormon thuỳ trước.
Những khối u không có nguồn gốc từ tuyến yên như là u sọ hầu, u màng não; u tế bào thần kinh đệm…Ngoài ra còn có thể gặp những u thứ phát di căn tới tuyến yên.
Do phẫu thuật vùng tuyến yên
Suy tuyến yên cũng là một biến chứng khá phổ biến sau phẫu thuật tuyến yên, tỷ lệ và mức độ suy tuyến yên tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm kích thước khối u trước mổ, mức độ xâm lấn và kinh nghiệm của phẫu thuật viên.
Do tia xạ
Suy tuyến yên đã được thông báo đến các bệnh nhân tia xạ điều trị ung thư vòm, điều trị những khối u tuyến yên và khối u cạnh tuyến yên.
Do di truyền: HC Kallmann
Do nhồi máu
Hội chứng Sheehan: suy tuyến yên do mất máu cấp tính hậu sản nặng có tụt áp hay sốc gây thiếu máu hoại tử thuỳ trước tuyến yên là nguyên nhân hay gặp của suy tuyến yên ở các nước đang phát triển đặc biệt đây là nguyên nhân chính gây bệnh ở Việt Nam.
Đột quỵ tuyến yên: Đột quỵ tuyến yên do nhồi máu hay xuất huyết tự nhiên ở khối u tuyến yên với một bệnh cảnh tối cấp: Nhức đầu dữ dội, nhìn không rõ, liệt mắt, hội chứng màng não và rối loạn ý thức. Có thể xảy ra suy tuyến yên cấp.
Bệnh tự miễn: viêm tuyến yên thâm nhiễm lympho
Do chấn thương sọ não (sau tai nạn giao thông), xuất huyết dưới nhện.
Dị dạng: Hội chứng hố yên rỗng, thiểu sản tuyến yên.
Nhiễm khuẩn: Apxe, viêm màng não, viêm não. Lao
Một sỗ trường hợp khôngbiết rõ nguyên nhân
Chẩn đoán suy tuyến yên như thế nào
Nếu nghi ngờ bệnh nhân bị suy tuyến yên thì Thầy thuốc chuyên khoa nội tiết thường sẽ dựa vào những xét nghiệm hormon như hormon vỏ thượng thận (cortisol máu), hormon tuyến giáp (T3,T4, TSH), hormon hướng sinh dục như FSH, LH, hormon sinh dục như estradiol, testosteron, hormon kích thích tiết sữa như prolactin, hormon tăng trưởng (GH), điện giải đồ, đường máu…hay khi cần sẽ thực hiện các nghiệm pháp kích thích (các nghiệm pháp này chỉ được tiến hành tại các cơ sở chuyên khoa sâu) để đánh giá mức độ thiếu hụt hormone. Ngoài ra cần phải chụp cộng hưởng từ hố yên để tìm ra nguyên nhân… hay soi đáy mắt để kiểm tra thị lực trong trường hợp bệnh nhân bị u tuyến yên. ở trẻ em có thể cần chụp xương bàn tay để đánh giá sự phát triển của xương và kiểm tra chiều cao xem có phát triển bình thường hay không.
Điều trị bệnh suy tuyến yên như thế nào
Suy tuyến yên nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời thì rất có thể gây nguy hiểm tới tính mạng người bệnh như bị sốc truỵ mạch, hôn mê hạ đường máu hay rối loạn điện giải nặng. Hay nhẹ hơn là làm giảm chất lượng cuộc sống, làm tăng nguy cơ mắc những căn bệnh khác như bệnh tim mạch, loãng xương, tâm thần, giảm tuổi thọ của người bệnh.
Tuỳ thuộc vào nguyên nhân gây suy tuyến yên như phẫu thuật lấy u trong một số trường hợp là xạ trị khối u hay điều trị nội khoa u tiết prolactin có thể giúp phục hồi chức năng tuyến yên một phần hoặc hoàn toàn. Nếu nguyên nhân không thể giải quyết bằng phẫu thuật hay xạ trị thì cần được điều trị nội khoa thay thế cho các hormon đích.
Điều trị thay thế hormon bao gồm:
– Điều trị suy thượng thận: có thể uống chế phẩm corticoid như Hydrocortisone 10-25 mg/24 giờ (chia 2 lần) hay prednisolone 5 – 7,5 mg/ 24 giờ.
Chú ý khi có tình trạng stress (phẫu thuật, nhiễm khuẩn,.sốt cao, đi ngoài ..) thì cần phải tăng liều lên 100-150 mg hydrocortisone 24 giờ. Người bệnh cần nên ăn mặn hơn so với bình thường, bổ sung thêm thực phẩm giầu vitamin D và calci.
– Điều trị suy giáp: Sử dụng hormon giáp sau khi đã được điều trị thay thế hormon thượng thận Các thuốc hormon giáp cần uống trước ăn 30 phút, cách xa những thuốc chứa sắt, calci, magie.. .
– Điều trị suy sinh dục thứ phát
Đối với bệnh nhân nữ: Sử dụng thuốc tránh thai uống (20-35 µg ethinyl oestradiol hay oestrogen dưới dạng dán da hoặc dạng gel (ít nguy cơ huyết khối hơn). Kết hợp với progesterone nếu bệnh nhân không bị cắt tử cung. Dừng thuốc cho tới khi người bệnh tới tuổi mạn kinh. Người bệnh dùng hormon nữ tổng hơp cần được theo dõi định kỳ vú, khám phụ khoa để tránh nguy cơ gây ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung cũng như huyết khối tĩnh mạch chi dưới.
Với bệnh nhân nam: Dùng testosterone gel 25 -50mg/. Testosterone enanthate 250 mg tiêm bắp sâu /2 -4 tuần /lần. Khi dùng các hormon sinh dục nam bác sỹ sẽ định kỳ kiểm tra loại trừ ung thư tuyến tiền liệt như siêu âm, định lượng PSA ngoài ra bệnh nhân cần được theo dõi huyết áp, xét nghiệm hematocrit để theo dõi tình trạng tăng hồng cầu do thuốc.
Chú ý với người bệnh có nguyện vọng sinh con cần được chuyển tới các cơ sở chuyên khoa sâu để được dùng các thuốc kích thích sự phát triển và trưởng thành nang trứng và tinh trùng.
Người bệnh suy tuyến yên cần biết việc chữa trị thay thế hormon là rất cần thiết và phải dùng thuốc suốt đời. Nếu có các biểu hiện như mệt, buồn nôn, nôn, sốt huyết áp thấp hay truỵ mạch, nhịp chậm chóng mặt cần tăng liều corticoids và tới khám ở cơ sở chuyên khoa để được chỉnh liều thuốc thích hợp .
Bệnh suy tuyến yên có phòng ngừa được không
Cần được theo dõi sàng lọc suy tuyến yên ở những người bệnh có nguy cơ như có tiền sử mất máu sản khoa, tiền sử chấn thương vùng nền sọ, có xạ trị vùng dưói đồi tuyến yên hay sau khi phẫu thuật lấy khối u tuyến yên.
Người bệnh đã được chẩn đoán suy tuyến yên phải được theo dõi tại các cơ sở chuyên khoa và được tư vấn đánh giá khả năng phải sử dụng thuốc suốt đời và hướng dẫn cách tăng liều thuốc corticoids trong trường hợp cần thiết.
