Tủy sống - Những biến chứng thường gặp sau tổn thương tuỷ sống

Tổn thương tủy sống thường do những chấn thương hoặc bệnh lý liên quan đến tủy sống gây ra, hậu quả để lại là người bệnh bị liệt vận động và nhiều cơ quan khác cũng vẫn động khó khăn. Kết hợp những biện pháp điều trị và chăm sóc người bệnh cần được chú ý toàn diện cả về thể chất và tâm lý.

Tổn thương tủy sống xảy ra khi nào?

Tổn thương tủy sống là các tổn thương gây liệt hai chân hoặc là liệt cả hai chân và hai tay kèm theo đó là các rối loạn khác về cảm giác, dinh dưỡng, bàng quang, ruột và sinh dục. Những bệnh lý như gù, vẹo, gai đôi cột sống hoặc viêm tủy cắt ngang, viêm màng nhện tủy, xơ tủy rải rác, u tủy cũng dẫn đến tổn thương tủy sống. Tuy nhiên chủ yếu chấn thương do tai nạn, đặc biệt do tai nạn giao thông là nguyên nhân lớn nhất gây nên tổn thương tủy sống, kế đến là tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt, tai nạn thể thao, bạo lực, chiến tranh…

Trong số những nguyên nhân do chấn thương kể trên, không phải tất cả các chấn thương cột sống đều gây nên tổn thương tủy sống, ở không ít trường hợp cấp cứu ban đầu do cố định cột sống bị tổn thương và vận chuyển bệnh nhân không đúng cũng rất có thể làm cho tủy sống bị tổn thương.

Giải phẫu tủy sống

Biến chứng do tổn thương tủy sống

Ngay sau tai nạn, xảy ra hiện tượng choáng tủy kéo dài vài giờ cho đến vài tuần. Biểu hiện chính ở giai đoạn này là mất toàn bộ chức năng tủy ở dưới mức tổn thương, hay còn gọi là liệt mềm, làm mất tất cả phản xạ, đại tiểu tiện không tự chủ. Sau khi được điều trị xuất hiện những phản xạ tự động tủy ở dưới mức tổn thương, đặc biệt là co cứng. Đối với trường hợp nặng, tổn thương tủy hoàn toàn, tiên lượng thường nặng cả trong điều trị và giai đoạn phục hồi chức năng. Những biến chứng thường gặp sau khi bị tổn thương tủy là:

Rối loạn khả năng vận động: giảm hoặc mất vận động chủ động hai chân (tổn thương đoạn lưng, thắt lưng) hoặc đối với cả hai chân và hai tay (tổn thương đoạn cổ). Rối loạn trương lực cơ, co cứng, co rút, cứng khớp, cốt hoá lạc chỗ, teo cơ sau chấn thương khiến cho tình trạng vận động của bệnh nhân càng khó khăn.

Rối loạn cảm giác: giảm hay mất cảm giác dưới vùng tủy sống bị tổn thương đây là đau do bệnh lý thần kinh. Rối loạn cảm giác làm cho những biến chứng và thương tật thứ phát như loét do đè ép dễ xảy ra hơn và ngày càng trở nên trầm trọng  nếu không có sự chăm sóc đặc biệt.

Những rối loạn thần kinh thực vật:  rối loạn phản xạ tự động, tăng tiết mồ hôi, rối loạn điều nhiệt, hạ huyết áp tư thế,  rối loạn đại tiểu tiện, những biến chứng về hô hấp, biến chứng đường tiết niệu, viêm tắc tĩnh mạch do huyết khối gây  cho bệnh tình của bệnh nhân nặng thêm nếu không được chăm sóc và phục hồi chức năng kịp thời

Chăm sóc toàn diện người bệnh

Mục tiêu chính của phục hồi chức năng là làm cho người bị tổn thương tủy sống có thể độc lập thực hiện các hoạt động sống hằng ngày một cách tối đa, tái hoà nhập gia đình và cộng đồng.

Về tâm lý: Phần lớn các bệnh nhân tổn thương tủy sống đều mặc cảm với tình trạng sức khỏe của mình, nhiều người thay đổi hẳn tính tình từ một người vui vẻ, hoạt bát sang trầm lặng, khép kín và bi quan, tự ti. Do vậy, cần phải có sự quan tâm từ người thân và bạn bè động viên họ, tạo điều kiện cho họ tham gia kết bạn với người cùng hoàn cảnh mà có thể vươn lên, cũng cần có sự tham gia của nhân viên tư vấn đồng đẳng, hội người khuyết tật và cán bộ xã hội.

Về tình trạng cơ thể: Phòng chống loét da do đè ép là một việc cực kỳ quan trọng, cần sử dụng đệm chống loét (đệm hơi hoặc đệm nước), thay đổi tư thế bệnh nhân 2 giờ một lần bằng những kỹ thuật vị thế để loại bỏ đè ép, giữ cho da vùng dễ bị loét luôn khô ráo và sạch sẽ, phát hiện sớm những vùng da có nguy cơ loét để kịp thời xử lý, chăm sóc và điều trị loét. Bác sỹ hướng dẫn cho bệnh nhân và người nhà một số kỹ thuật cần thiết để họ có thể tự làm.

 Chăm sóc chức năng tiết niệu bằng cách cho bệnh nhân uống đủ nước (khoảng 2 lít mỗi ngày kể cả ăn), đặt thông tiểu lưu trong giai đoạn choáng tủy, kế tiếp là thông tiểu ngắt quãng 4 giờ một lần, chỉ cho người bệnh tự thông tiểu sau khi ra viện, tập các bài tập phục hồi chức năng bàng quang, phát hiện và điều trị sớm nhiễm khuẩn tiết niệu.

Để phục hồi chức năng tiêu hoá cần phải ăn đủ chất dinh dưỡng với lượng chất xơ phù hợp, uống đủ nước, tập đại tiện theo giờ cố định, thường xuyên vận động tập thể dục, hướng dẫn bệnh nhân tự kiểm soát đại tiện.

 Người bệnh phải kiên trì vận động thì mới có thể ngăn ngừa được nhiều biến các và thương tật thứ cấp đối với người bị tổn thương tủy sống như loét da do đè ép, nhiễm khuẩn hô hấp, nhiễm trùng tiết niệu, huyết khối tĩnh mạch sâu, teo cơ, cứng khớp, co rút biến dạng... Bài tập bao gồm cả tập thở, tập ho, tập vận động đúng tư thế, tập theo khả năng có thể vận động, tập di chuyển tại giường, tập di chuyển từ giường ra xe lăn và ngược lại, ngồi và đi lại…

 Hòa nhập cuộc sống là một yếu tố rất  quan trọng đối với những bệnh nhân này, làm việc và có thu nhập là điều ý nghĩa rất lớn về tâm lý và giúp họ kiên trì những phương pháp luyện tập phục hồi các chức năng. Chỉ một số rất ít có thể trở lại công việc như trước còn  hầu hết phải tìm một công việc mới phù hợp với tình trạng hiện thời. Bệnh nhân (kể cả những ai có điều kiện kinh tế) nên liên hệ với các tổ chức xã hội để được hướng dẫn và tạo điều kiện làm việc trở lại.