Phổi - Nghẽn tắc phổi mạn tính là bệnh gì?
Theo tiếng Anh, tên bệnh là Chronic obstructive pulmonary disease - viết tắt COPD - là một trong những tác nhân chính gây tử vong, bệnh tật và tàn phế cho nhiều người ở các nước có ô nhiễm môi trường và có tỉ lệ hút thuốc lá cao.
Chất lượng cuộc sống của bệnh nhân bị nghẽn tắc phổi mạn tính giảm xuống theo tiến triển của bệnh; khó thở và giảm khả năng hoạt động thể lực tăng dần, tới một lúc nào đó chỉ có khả năng thở được với máy hỗ trợ hô hấp.
Để giảm nguy cơ bị mắc bệnh tắc nghẽn phổi mạn tính thì cách đơn giản nhất là không hút thuốc lá. Các nhà khoa học gọi là "sát thủ vô hình" vì 90% xuất phát từ thuốc lá và chưa có thuốc chữa khỏi. Chẩn đoán sớm có thể giúp phát hiện bệnh 20 năm trước khi bệnh nhân khó thở. Bệnh tiến triển âm thầm với các triệu chứng không đáng kể như ho, khạc đờm và chỉ khó thở khi gắng sức... khi bệnh nặng, các vách của đường dẫn khí bị xơ hoá, tạo sẹo, các túi phế nang bị phá vỡ gây ra tắc nghẽn đường hô hấp, dẫn đến tử vong do suy hô hấp.
Nguyên nhân dẫn đến bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Những nguyên nhân cần phải nhắc đến là: thói quen hút thuốc và tiếp xúc với khói thuốc, ô nhiễm không khí, tăng nhạy cảm đường dẫn khí.
1. Hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc
Hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc là tác nhân hàng đầu gây COPD. COPD xảy ra ở khoảng 15% người nghiện thuốc và việc hút thuốc lá chiếm 90% nguy cơ mắc bệnh này.
Hút thuốc lá thụ động hoặc tiếp xúc với khói thuốc cũng làm gia tăng tỷ lệ nhiễm trùng đường hô hấp dẫn tới giảm chức năng của phổi.
Những người hút thuốc là có thể tích thở ra gắng sức (FEV - forced expiratory volume) giảm cực nhanh. FEV là thể tích không khí tối đa mà bệnh nhân đó có thể thở ra trong vòng một khoảng thời gian quy định ngay sau khi hít vào hết mức có thể. Con số nhỏ phía dưới chỉ khoảng thời gian đặt mức tính bằng giây. Chẳng hạn như FEV1 là thể tích không khí tối đa có thể thở ra trong vòng 1 giây.
Giảm FEV gây cho người bệnh thở hơi ngắn và khó thở.
2. Ô nhiễm không khí
Người ta vẫn chưa nêu được chắc chắn việc ô nhiễm không khí có dẫn tới COPD hay không. Nhưng, nếu có thì hậu quả của nó cũng không lớn so với thuốc lá.
3. Tăng nhạy cảm đường dẫn khí
Một số bệnh nhân COPD bị tăng nhạy cảm đường dẫn khí, là lúc đường dẫn khí phản ứng quá mức với những chất kích thích từ không khí, chẳng hạn như khói thuốc lá và chất ô nhiễm. Chức năng làm yếu tố nguy cơ của chứng bệnh này đối với COPD ở những ai hút thuốc vẫn chưa được chứng mình rõ ràng. Tuy vậy, theo một giả thiết, bệnh nhân tăng nhạy cảm đường dẫn khí và có sử dụng thuốc sẽ tăng nguy cơ bị COPD và tăng tỷ lệ suy giảm chức năng phổi.
4. Thiếu men Alpha1-antitrypsin
Men alpha 1-antitrypsin là một loại protein của cơ thể được gan sản xuất để giúp bảo vệ phổi khỏi bị thương tổn. Thiếu men alpha 1- antitrypsin là khi gan không điều tiết đủ loại protein này.
Thiếu men alpha 1 -antitrypsin có đặc tính di truyền, và nó là yếu tố nguy cơ di truyền có một không hai của COPD được biết đến. Nó chiếm khoảng dưới 1% số trường hợp bị COPD ở Hoa Kỳ. Thiếu men alpha 1 -antitrypsin nặng có nguy cơ làm khí phế thủng ở những người trẻ tuổi, và ở những người không sử dụng thuốc lá, độ tuổi bùng phát trung bình của khí phế thủng là 53 tuổi, đối với những người hút thuốc là 40 tuổi.
Phòng ngừa nghẽn tắc phổi mãn tính như thế nào?
Không giống như các bệnh khác, COPD có tác nhân rõ ràng và có cách hầu như chắc chắn để phòng ngừa bệnh. Đại đa số trường hợp liên quan trực tiếp đến hút thuốc lá vì vậy cách tốt nhất để phòng COPD là không bao giờ được sử dụng thuốc lá hay cai thuốc. Nếu là người đã hút thuốc lá nhiều năm thì việc bỏ thuốc không dễ chút nào, vì một số người đã từng cai thuốc đến vài chục lần. Cần phải tránh hít phải khói thuốc ở nhà.
- Làm công việc tiếp xúc với khói hoá chất và bụi là yếu tố nguy nữa của COPD, do đó cần giữ cho bầu không khí nơi làm việc không bị ô nhiễm hoặc phải có thiết bị bảo vệ phổi (khẩu trang...).
- Tránh bị nhiễm khuẩn phổi.
- Phát hiện sớm có thể làm thay đổi bệnh tình và tiển triển của bệnh.
- Đo lường vai trò hô hấp của phổi là cách thăm dò đơn giản để biết mức độ suy giảm, hay làm với những người đang hút hoặc từng sử dụng thuốc từ 45 tuổi trở lên và bất cứ ai có vấn đề phổi.
- Thường bị ợ chua chứng minh rằng bị chứng trào ngược dạ dày-thực quản và có thể làm cho COPD nặng thêm nên cần được điều trị.
