Mũi - Viêm đường hô hấp trên là gì?
Từ đâu được gọi “là trên”?
Hệ hô hấp thường bắt đầu từ cửa mũi trước đến tận các phế nang trong phổi cua chúng ta. Đường hô hấp bao gồm mũi, hầu, họng, xoang và thanh quản. Hệ thống hô hấp trên có nhiệm vụ chủ yếu là lấy không khí từ bên ngoài cơ thể, làm ẩm, sưởi ấm và lọc không khí trước khi đưa vào phổi của chúng ta . Các bộ phận của đường hô hấp một phần chức năng là thực hiện lọc không khí và phần chức năng còn lại chính là trao đổi khí.
Là cơ quan đầu ngoài đều được tiếp xúc với không khí nên hầu như mọi điều kiện có hại của môi trường đều do đường hô hấp trên gánh chịu hết như bụi, lạnh, nóng, hơi độc, kể cả các virus, vi khuẩn, nấm mốc. Vì thế, xét về tỷ lệ bị mắc bệnh hô hấp thì tỷ lệ mắc bệnh đường hô hấp trên chiếm phần lớn so với tỷ lệ mắc các bệnh về hô hấp khác. Viêm đường hô hấp trên là một chứng bệnh thường hay gặp hàng năm, bệnh tái diễn, lặp nhiều lần và là một chứng bệnh chủ yếu gây giảm giờ làm và giờ học của nhóm người mắc bệnh trên toàn thế giới. Mặc dù là loại bệnh “tự khỏi” nhưng những phiền toái và khó chịu do chúng gây ra cũng đủ gây ra những thiệt hại đáng kể về sức khoẻ và kinh tế.
Bệnh viêm đường hô hấp trên hay xuất hiện theo mùa, đặc biệt là mùa đông, mùa hanh khô, trùng với mùa của bệnh hen, viêm phế quản mạn, viêm phổi. Trẻ em là đối tượng thường hay mắc bệnh chủ yếu thường . Tính trên toàn thế giới, vào mỗi năm có hàng triệu trẻ em mắc bệnh. Bên cạnh đối tượng là trẻ em, những người dễ dị ứng với viêm đường hô hấp trên bao gồm người bị bệnh bạch cầu (leukemia), suy tủy, suy giảm miễn dịch sau khi ghép tạng, điều trị ức chế miễn dịch ở những bệnh tự miễn, nhiễm HIV… Chính vì vậy, ở những đối tượng này nên được chăm sóc dự phòng, đặc biệt vào mùa lạnh, mùa hanh khô.
Thủ phạm nào gây viêm đường hô hấp trên
Bằng những tìm hiều, nghiên cứu và thử nghiệm khoa học, người ta thấy VIRUS là nguyên nhân nguyên nhân gây ra viêm đường hô hấp.
Ngoài ra, chúng ta có thể thấy các nguyên nhân khác như vi khuẩn, nấm, bụi, khí độc. Một số loại vi rút điển hình như: virus Rhino, Corona, Á cúm Parainfluenza, Adeno, virus hô hấp hợp bào RSV. Một số loại vi khuẩn hay gặp trong bệnh viêm đường hô hấp trên là liên cầu khuẩn tan máu nhóm A, phế cầu khuẩn, Haemophilus influenzae, một số loại nấm...
Nhóm virus trên gây bệnh bằng cách ẩn náu ở chất nhầy niêm mạc mũi họng. Chúng sẽ nằm đó, xâm nhập vào tế bào niêm mạc, nhân bản rồi phá huỷ tế bào và lan rộng sang tế bào ở bên. Cơ thể sẽ kháng cự lại với các kháng thể IgA sẵn có và lực lượng bạch cầu bảo vệ. Thường thì sẽ có một vài tế bào niêm mạc hô hấp bị tổn thương và bị virus phá vỡ nhưng sau khoảng 2 tuần sau lớp tế bào mới sẽ mọc lên và đẩy lùi virus. Nhưng trong một số trường hợp, cơ thể tiêu diệt không hiệu quả, virus từ đường hô hấp sẽ nhân bản và tràn xuống tận đường dưới hô hấp và vào máu gây nhiều bệnh biến thể khác.
Trong các trường hợp căn nguyên do vi khuẩn thì ít khi vi khuẩn gây bệnh một mình mà chúng thường được bắt đầu phát sinh bằng sự nhiễm và gây viêm của một loại virus trước đó. Tỷ lệ cao thuộc về liên cầu khuẩn tan máu nhóm A. Đây là vi khuẩn nguy hiềm hàng đầu gây biến chứng viêm cầu thận cấp ở trẻ em từ một viêm họng thường gặp.
Biểu hiện và biến chứng viêm đường hô hấp trên
Viêm đường hô hấp trên không phải là một bệnh mà đó là một tổ hợp bệnh bao gồm: cảm lạnh, viêm mũi họng, viêm họng, viêm xoang, viêm thanh quản.
Mặc dù có nhiều chứng bệnh đơn lẻ khác nhau nhưng chúng đều có biểu hiện chung rất dễ thấy và phân biệt được. Những triệu chứng chủ yếu bao gồm: sốt cao, hắt hơi, sổ mũi, chảy nước mũi, ngạt mũi, nghẹt mũi, đau rát họng, ho, khàn tiếng, lạc tiếng, giọng mũi, khản đặc có khi mất tiếng, mệt mỏi, đau đầu, đau mỏi cơ khớp…
Thời gian ủ bệnh ngắn là đặc điểm quan trọng của viêm đường hô hấp trên là, tốc độ hình thành bệnh nhanh và các biểu hiện mang tính ồ ạt. Vì vậy sốt trong các bệnh của viêm đường hô hấp trên thường là sốt cao và thành từng cơn một. Thân nhiệt khoảng là 39oC trở lên. Đi kèm với sốt là hắt hơi, sổ mũi, người bệnh hắt hơi nhiều hơn mức bình thường, có khi lên đến 4-5 cái/một lần và xuất hiện nhiều lần trong một ngày. Có khi hắt hơi đến đau rát cả mũi và cổ họng. Sau đó người bệnh sẽ bị chảy nước mũi với đặc điểm nước mũi nhiều, trong, loãng, không có mủ và không có mùi hôi.
Phòng tránh viêm đường hô hấp trên như thế nào?
Cho đến thời điểm này, bệnh viêm đường hô hấp trên đã có khá nhiều phương pháp điều trị. Nhưng vì nguyên nhân chủ yếu là do virus gây ra nên tất cả những phương pháp trên đều là những phương pháp điều trị triệu chứng mà chưa có điều trị căn nguyên.
Các loại thuốc chủ yếu được sử dụng là thuốc giảm đau, hạ sốt, chống viêm dòng NSAID nhằm ngăn ngừa sốt quá cao và gây tai biến co giật do sốt cao. Thuốc kháng sinh histamin nhằm ngăn chặn giải phóng ra quá nhiều chất trung gian hóa học gây viêm nhiễm do cơ chế phản ứng cho là quá mức. Còn lại là dựa vào sức đề kháng của người bệnh và chờ cho đến khi cơ thể tự đào thải tiêu diệt vi rút.
Trong chứng bệnh này, biện pháp phòng ngừa được đặt lên hàng đầu để ứng phó. Vì đây là một bệnh lây nhiễm nên hạn chế tiếp xúc trực tiếp với người bệnh là điều cực kì cần thiết. Giữ một đôi bàn tay sạch sẽ khi ăn uống sẽ loại trừ lượng virus khỏi bàn tay chúng ta và do đó chúng không có cơ hội xâm nhập vào đường hô hấp (vì virus xâm nhập vào đường hô hấp theo đường thở và đường ăn uống).
Đeo khẩu trang cách ly nhất là khẩu trang y tế với mầm bệnh sẽ làm giảm nhiều yếu tố gây hại cho đường hô hấp trên như bụi, hơi nóng, hơi lạnh, khí độc. Khi tiếp xúc với người bệnh nên đeo khẩu trang dự phòng vì virus có thể theo hơi thở người bệnh, nói chuyện, hắt hơi mà “bắn” sang người đối diện và dễ xâm nhập. Tránh nằm máy điều hoà quá lạnh, tránh làm việc trong môi trường nhiệt độ quá cao. Giữ ấm cơ thể khi đi ra đường, giữ ấm cổ khi ngủ là những biện pháp tuy giản đơn nhưng lại giúp ta phòng ngừa khá tốt với những căn bệnh thuộc loại này.
Cho đến nay, bệnh viêm đường hô hấp trên đã có nhiều phương pháp điều trị. Nhưng vì chủ yếu là do vi rút gây ra nên tất cả những phương pháp trên đều là những phương án điều trị triệu chứng mà chưa có điều trị căn nguyên.
Điều trị viêm đường hô hấp trên kịp thời tránh biến chứng
Khi virus phát bệnh ở thanh quản thì người bệnh sẽ bị khàn tiếng. Người nói nhiều như ca sỹ, người bán hàng, giáo viên, nhân viên tiếp thị… thì tốc độ khàn tiếng càng nhanh và càng nặng hơn vì dây thanh âm càng bị tổn thương rất lớn. Ban đầu chỉ là lạc tiếng, giọng mũi, sau đó tiếng bị khàn đục và có khi đến mất giọng.
Tuỳ thuộc vào cơ quan bị bệnh mà mỗi một bệnh cụ thể đơn lẻ sẽ có những dấu hiệu riêng biệt và đặc thù khác nhau. Mặc dù vậy, vì lý do giữa các bộ phận mũi-họng-thanh quản-xoang đều liên kết với nhau bằng đường khí và dịch nên khi một cơ quan bị bệnh thì nó sẽ lây lan nhanh chóng sang cơ quan liền kề và các triệu chứng sẽ nhanh chóng hợp lại thành một hình ảnh bệnh lý đầy đủ.
Viêm đường hô hấp trên đa phần là những bệnh có thể tự khỏi, chỉ sau 5-6 ngày là bệnh đã bắt đầu tan biến dần và tiến tới khỏi sau 2 tuần. Biết rằng các bệnh này có mức độ lâm sàng trung bình nhưng lại là những căn bệnh phổ biến thường thấy nhất khiến chúng ta phải ngừng lao động và trẻ em thì không thể đến trường và có thể trở nên trầm trọng lên ở những đối tượng dễ bị viêm nhiễm như trẻ em dưới 1 tuổi, người già, người suy giảm miễn dịch và gây nhiều biến thể nghiêm trọng.
Tử vong do đồng nhiễm với bệnh đường hô hấp dưới là một trong các biến thể nghiêm trọng và chúng tự làm nặng lẫn nhau. Biến thể hay gặp đó là biến chứng viêm đường hô hấp dưới nếu viêm đường hô hấp trên không được xử trí đúng đắn, ngăn chặn kịp thời và đúng mức. Vì vậy, với một bệnh lý hết sức thông thường như cảm lạnh trong mùa đông thì có thể đưa đến viêm đường hô hấp, nhất là ở trẻ nhỏ. Ngoài những biến chứng này thì viêm đường hô hấp trên thể nặng, thể do vi khuẩn dễ gây ra những biến chứng cơ thể khác như viêm não, viêm tim, viêm cầu thận, thấp khớp cấp. Chính vì vậy cần phải có thái độ dự phòng đúng mức với bệnh này.
