Não bộ (bao quát) - Nguyên nhân, biểu hiện của bệnh Alzheimer
.jpg)
Một trăm năm trước, vào ngày 3 tháng 11 năm 1906, tại cuộc họp lần thứ 37 của Hiệp hội các nhà tâm thần học vùng Tây Nam nước Đức tại Tübingen, ông Alois Alzheimer đã lần đầu tiên mô tả đặc tính lâm sàng và thần kinh học của một bệnh mà sau đó đã được Emil Kraepelin lấy tên của ông đặt làm tên bệnh, bệnh Alzheimer.
Bệnh Alzheimer là một dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất hiện nay. Sa sút trí tuệ (dementia) là mất khả năng về trí lực và giao tiếp xã hội ở mức độ gây khó khăn cho cuộc sống hàng ngày. Sự thoái hóa mô não đang bình thường với nhiều nguyên nhân chưa được biết rõ, gây nên sự suy sụp dần dần trí nhớ và trí tuệ bệnh nhân.
Tỷ lệ bệnh nhân mắc Alzheimer đang ngày một tăng cao và dự đoán sẽ là 1/85 người trên 65 tuổi vào năm 2050. Vậy thì nguyên nhân và biểu hiện của bệnh Alzheimer là gì?
Nguyên nhân, biểu hiện của bệnh Alzheimer
Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer
Hiện nay, người ta chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra bệnh Alzheimer.Tuy nhiên, đã có một số giả thiết cho rằng, sự tích tụ các protein cùng họ với Amyloid beta dẫn đến hình thành những “đám rối sợi thần kinh” bên trong tế bào thần kinh. Những vi ống tế bào tan rã làm chết tế bào dẫn đến hỏng hệ thống hoạt động của hệ thần kinh.
Một giả thuyết khác là sự phá hủy myelin trong quá trình lão hóa sẽ làm giảm khả năng dẫn truyền trong trục thần kinh làm phá hủy các nơron.
Bên cạnh đó, một nguyên nhân không thể bỏ qua là do rối loạn quá trình sản xuất và hoạt động của những chất oxy hóa trong cơ thể. Trong một số trường hợp thì virus Herpes simplex loại 1cũng có thể gây ra bệnh ở những người mang gen apoE mẫn cảm với virus này.
Biểu hiện của bệnh Alzheimer
.jpg)
Ở giai đoạn đầu, khi bệnh còn nhẹ, thì bệnh nhân bắt đầu có các dấu hiệu suy giảm trí nhớ và mất khả năng học hỏi. Người bệnh thường hay quên, không nhớ được ngay cả các sự kiện mới xảy ra và những chỉ dẫn đơn giản. Trong giai đoạn này, có thể có một số biểu hiện thoáng qua như không có khả năng chú tâm, mất khả năng lên kế hoạch, không còn tính linh hoạt và khó có thể tư duy trừu tượng.
Khi bệnh nặng hơn, thì bệnh nhân dần mất những khả năng sinh hoạt bình thường. Càng ngày càng khó tìm những từ ngữ để diễn tả, dần dần đến mất khả năng nói và viết. Ký ức dần mất đi, bệnh nhân có thể không nhận ra người thân. Khả năng kết hợp cử động kém dẫn đến rất dễ bị ngã. Những hành vi và tâm lý cũng thay đổi rõ rệt. Bệnh nhân thường hay đi lang thang, xuất hiện ảo giác dễ dẫn đến tính khí hung hăng, khó chịu.
Vào giai đoạn cuối, thì người bệnh hoàn toàn mất khả năng tự chăm sóc bản thân. Tuy mất khả năng sử dụng ngôn ngữ, nhưng bệnh nhân vẫn có thể hiểu được những tín hiệu bên ngoài. Do không sử dụng, những khối cơ bị thoái hóa dẫn đến mất khả năng vận động, nằm liệt giường. Bệnh nhân cuối cùng sẽ tử vong bởi những tác nhân khác như nhiễm trùng những vết hoại tử, viêm phổi, xuất huyết dạ dày….
Cách phòng tránh và chữa trị bệnh Alzheimer
Hiện nay người ta vẫn chưa tìm ra cách điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, các bác sĩ cũng có thể kê một số loại thuốc giúp làm giảm những biểu hiện đi kèm như donepezil, rivastigmine, galantamine… Memantine là thuốc đã được phê chuẩn dùng để chữa trị Alzheimer ở giai đoạn vừa và nặng. Những thuốc trên đều gây ra các tác dụng phụ, vì vậy cần sử dụng theo chỉ định của bác sĩ.
Nếu bạn muốn không mắc bệnh Alzheimer, xin hãy thử chơi một trò chơi mang tính trí tuệ hoặc đi khiêu vũ. Đó là lời khuyên của các bác sĩ thuộc ĐH Dược Albert Eistein, New York.
Đây là kết quả của một nghiên cứu khá công phu về tác động của căn bệnh Alzheimer đối với người cao tuổi. Theo đó, những người lớn tuổi thường xuyên đọc sách, chơi trò chơi ô chữ, chơi bất kỳ một nhạc cụ nào đó..., thì có thể giảm được đáng kể nguy cơ mắc căn bệnh Alzheimer và một số dạng khác của bệnh tâm thần. Thậm chí, nguy cơ này còn có thể giảm tới 2/3 so với những người không có được các hoạt động đó.
Trước đó, vấn đề liên quan giữa căn bệnh Alzheimer và các hoạt động thể chất, tinh thần đã được giới khoa học rất quan tâm. Tuy nhiên, chúng đều chưa đưa đến một kết quả rõ ràng nào. Bác sĩ thần kinh học Joe Verghese, trưởng nhóm nghiên cứu này, đã kiên trì theo đuổi tới 20 năm, với hàng trăm người tham gia, nhằm đạt được một kết luận nào đó về mối liên quan giữa bệnh Alzheimer và các hoạt động thể chất, tinh thần.
Một ví dụ điển hình trong nghiên cứu nêu rõ: những người thường xuyên chơi trò chơi ô chữ ít nhất 4 ngày một tuần sẽ giảm được nguy cơ mắc bệnh Alzheimer chỉ bằng một nửa so với những người chỉ chơi trò chơi này 1 tuần một lần.
Bên cạnh những hoạt động về tinh thần, thì hoạt động thể chất cũng tỏ ra đóng góp phần nào đó. Đặc biệt là hoạt động khiêu vũ, đây là hoạt động kết hợp giữa thưởng thức âm nhạc và vận động cơ thể. Đối với những người thường xuyên khiêu vũ, nguy cơ bị mắc chứng bệnh tâm thần này thấp hơn 76% so với người bình thường.
Tuy nhiên, nghiên cứu này không nói rõ thời lượng cần thiết trong một ngày mà một người cần tham gia các hoạt động thể chất, tinh thần để có thể tác động phần nào đến tế bào não. Ông Verghese nói: ""Mặc dù chúng tôi không phân tích và đánh giá về mức độ cần thiết của các hoạt động, nhưng tôi cho rằng nó chắc chắn có ảnh hưởng đến chứng bệnh tâm thần phân liệt. Rõ ràng là nếu bạn vận động cả thể chất và tinh thần nhiều thì sẽ có lợi hơn"".
Ông Joseph Coyle, một chuyên gia thuộc ĐH Harvard, cho biết: ""Tất nhiên là phải có thêm những nghiên cứu để khẳng định về kết quả của nghiên cứu này. Chúng ta cần có cách nhìn mới về vai trò của các hoạt động thể chất, tinh thần đối với căn bệnh tâm thần phân liệt"".
Ông Coyle cũng khuyên mọi người nên tham gia nhiều hơn vào các hoạt động trí não và thể chất như: đọc sách, chơi những trò chơi trí tuệ hoặc đi khiêu vũ. Ông nhấn mạnh: ""Những hoạt động đó hoàn toàn có lợi. Thậm chí khi chúng không làm bạn khỏi bệnh tâm thần phân liệt thì chúng cũng giúp cho cuộc sống của bạn tốt hơn"".
Chăm sóc bệnh nhân
Trước khi tìm ra một phương pháp hữu hiệu điều trị bệnh Alzheimer, người bệnh rất cần sự quan tâm chăm sóc và giúp đỡ từ những người xung quanh. Theo Hiệp hội bệnh Alzheimer quốc gia Hoa Kỳ, cứ 10 gia đình thì có 1 có liên quan đến bệnh này. Trong 4 triệu người mắc bệnh Alzheimer tại Mỹ, 70% sống tại nhà và được sự chăm sóc của những người thân trong gia đình.
Chăm sóc bệnh nhân là một thử thách rất lớn. Sự suy sụp chậm chạp và không rõ giới hạn đòi hỏi người chăm sóc phải rèn luyện tính nhẫn nại, sự hiểu biết, tình thương và óc sáng tạo.
Mấu chốt của việc chăm sóc là tập trung vào những công việc mà người bệnh Alzheimer vẫn còn thấy thích thú. Thực chất những phương cách làm giảm tiếp xúc va chạm đến những khả năng bị suy yếu và các rối loạn cư xử hành vi có thể tránh được một số khó khăn của bệnh.
Mỗi bệnh nhân Alzheimer đều phải trải qua những triệu chứng và những thời kỳ hết sức khó khăn. Cho nên các kỹ thuật chăm sóc cũng thay đổi cho từng trường hợp cụ thể. Bạn cần phải biết cách thích nghi với các tình thế chăm sóc đặc biệt sau:
Trợ giúp về trí nhớ nhằm hỗ trợ cho người bệnh khả năng độc lập. Bạn hãy viết ra cho bệnh nhân danh sách các công việc phải làm trong ngày, các số điện thoại thường dùng, nhất là số điện thoại của trung tâm giúp đỡ và hướng dẫn các tác vụ đơn giản, như cách pha cà phê, cách sử dụng điện thoại…
Kết cấu nhà ở. Môi trường nhà ở tạo cảm giác bình yên thoải mái và giảm thiểu các sự cố về cư xử. Vị trí lạ, tiếng ồn ào, đông người,… làm người bệnh có cảm giác bất an, lo âu và nhiều suy nghĩ khó khăn hơn.
Giám sát chặt chẽ tránh để bệnh nhân đi lang thang. Một số trường hợp cần phải dùng đến những thẻ bỏ túi đơn giản, như “ Hãy gọi về nhà” có kèm số điện thoại bên dưới, hoặc đeo vòng tay cho bệnh nhân có ghi rõ tên tuổi, số điện thoại liên lạc và câu ghi chú “Suy giảm trí nhớ”,…
Sự đi lạc của bệnh nhân có thể chỉ đơn giản là họ đang tìm kiếm một vật gì đó, như tìm nhà tắm, hay đang cố thực hiện một công việc có ý nghĩa. Việc tổ chức cho họ những cuộc đi bộ vì sức khỏe hàng ngày giúp bệnh nhân giảm bớt tình trạng đi lang thang.
Xếp đặt thời gian buổi tối có trình tự. Thái độ hành vi của bệnh vào buổi tối thường xấu đi. Thiết lập giờ nghỉ ngơi ổ định và êm đềm, tránh xa tiếng ồn của tivi, những bữa ăn tối và các thành viên hiếu động trong gia đình (như trẻ con). Giới hạn lượng caffein trong ngày, những bài thể dục thân thể hàng ngày cũng giúp ích cho sự thư giãn trong giấc ngủ ban đêm.
Tăng cường giao tiếp. Khi nói chuyện với người bệnh, bạn nên chú ý đứng gần họ để có thể thấy,cầm tay, vai thể hiện sự thân mật và chăm sóc. Nói chậm rãi, câu đơn giản và đừng thúc giục họ trả lời. Nên dùng nhiều cử chỉ và dấu hiệu, như chỉ vào các đồ vật. Tránh hỏi những câu quá phức tạp dễ làm cho bệnh nhân nản lòng khi phải tìm câu trả lời một cách khó khăn.
Tạo một môi trường an toàn. Hãy tạo cho nhà của người bệnh trở thành một nơi thân thiện và an toàn. Sắp xếp đồ đạc vào những vị trí cố định, tránh lộn xộn và ngã đổ. Khóa tủ thuốc, rượu, vật nhọn hay vũ khí, các chất có thể gây ngộ độc, các vật dụng và công cụ nguy hiểm. Dời các dụng cụ điện tránh xa nhà tắm để ngừa sự cố, đặt cố định nhiệt độ máy nước nóng không quá 120o F,…
Các bài tập kết hợp có thể đem lại ích lợi cho nhiều bệnh nhân Alzheimer. Thực sự thì tập thể dục luôn có ích cho mọi đối tượng, kể người bệnh lẫn người bình thường, giúp tăng cường sự khỏe mạnh, sức chịu đựng, có lợi cho hệ tim mạch, cải thiện giấc ngủ và giúp tinh thần sảng khoái. Thể dục giúp bệnh nhân Alzheimer duy trì khả năng vận động, duy trì sức khỏe, tính dẻo dai và sự thăng bằng – giảm nguy cơ chấn thương nặng do té ngã.
Để hỗ trợ thêm cho bệnh nhân Alzheimer trước các thử thách của cuộc sống hàng ngày, những người thân trong gia đình cần phải có những dự tính định trước trong chăm sóc và xử thế với người bệnh, càng sớm càng tốt. Cần phải trả lời những câu hỏi có tính nhân bản, pháp lý và kinh tế, ví dụ như:
Bệnh nhân Alzheimer có thể lái xe an toàn, làm việc hay sống một mình trong bao lâu?
Khả năng chăm sóc bệnh nhân trong các giai đoạn năng của gia đình và người thân đến mức nào
Khả năng kinh tế của gia đình có thể đảm đương việc chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân tại nhà hiện nay và trong tương lai không?
Những vấn đề này hết sức cần thiết cho bệnh nhân, bác sĩ điều trị và gia đình . nói chung bệnh nhân Alzheimer cần phải được hỗ trợ càng lâu càng tốt.
